Yazı TREVOR WARD
Bizler profesyonel sporcuların büyük yarışlardan önce et, alkol, eğlence gibi şeylerden fedakarlık etme öykülerini duymaya alışığız. Bununla birlikte sadece profesyonel bisikletçiler, düzenli bir şekilde zafer, kişisel şan ve nadiren de vücutlarının bir kısmını takım liderleri uğruna kurban ederler.
Diğer takım sporlarında zafer elde edildiğinde takımca bir madalya alınır. Ancak bisikletçilikte sadece lider sarı mayoyu, altın madalyayı ya da gökkuşağı mayoyu alır. Büyük Tur’a başlayan 200 bisikletçinin çoğu, futbol gibi sporlardaki muadillerinin kavramakta güçlük çekeceği şekilde (anca Cristiano Ronaldo ile oynarsan) herhangi bir şahsi hırsı ya da UCI WorldTour sıralamasını, liderlerinin önüne koymaz.
Fransızlar, bu iki tekerlek üzerindeki özverili adanmışlık için ‘hizmetçi’ olarak niteledikleri oldukça açık bir çeviriye sahipler – domestique – İtalyanca karşılığı ise daha az küçük düşürücü ve ülkenin heyecanlı ve sosyal stereotipine daha uygun bir kelime: Gregario.
Anlaşılacağı üzere domestiklik yan roldür. Podyumda bir yer ise uzak bir hayaldir. Tıpkı Fausto Coppi’nin sağ kolu Andrea Carrea’nın 1952 Fransa Turu sırasında yaşadığı kabus gibi. Carrea, takım lideri tarafından üç kişilik kaçışa bekçilik etmesi için gönderilmişti. Gün sonunda yarışı tesadüfen sarı mayoyla bitirdi. Ancak Carrea patronunu gölgede bıraktığı için çok utanmıştı ve ödülünü alırken gözyaşları içinde kaldı.
Bisiklette ‘en iyi yardımcı oyuncu ödülü’ yoktur ama yine de onlarca bisikletçi bu rolde bir kariyer inşa eder.
“Oynadığım bu rol, sporda bir er asker gibidir ve çoğu kez nankör bir görevdir. Beni 11 uzun iş yılı boyunca gençler ve yıldızlar arasında belirsiz bir yere yerleştiren, şükransız bir iş” şeklinde anımsatıyor Domestique isimli otobiyografisinde Charly Wegelius. Bu kitap için en uygun melodramatik özdeyiş: ‘Dulce bellum inexpertis’ yani ‘Savaş dövüşmeyenler için hoştur.’
Kariyeri boyunca Mapei ve Liquigas takımları dahil olmak üzere 14 Büyük Tur koşan Wegelius, takımdaki rolünün sadece liderini korumaktan ve içecek sağlamaktan çok daha fazlası olduğunu söylüyor.
“Öğrenmek zorunda olduğum kilit nokta” diye yazıyor Wegelius, “domestik neredeyse lideri kadar güçlü olmak zorunda ve hatta akıllı ve ne yaptığının farkında olmak zorundadır. Çoğu kez sportif direktör ya da takım liderinin talimatı olmadan yarışın kaderini belirleyen can alıcı kararlar vermek durumundadır.”
Günümüzde süper-domestiklere, Ineos ve Movistar gibi takımlar tarafından egolarını terk etmeleri için süperstar ücretleri ödendiği bir dönemdeyiz. Tabii ki yakın gelecekte çok fazla yetenek bu durumun her zaman planlandığı gibi gitmemesine neden olabilir.
Andrea Carrea, 1952’de tesadüfen takım liderini gölgede bıraktığında yersiz davranışı tarafından lanetlenmiş olabilir, ancak 60 yıl sonra Chris Froome 2012 Fransa Turu boyunca La Toussuire yamaçlarında hiçbir vicdan azabı hissetmedi – ta ki sportif direktör Sean Yates, ona Bradley Wiggins’e karşı yükümlülükleri hakkında hatırlatmada bulunana dek.
Domestik terimi bisikletçilikte ilk olarak Tour de France’ın babası Henri Desgrange tarafından 1911’de övgünün tam tersi anlamında icat edildi. Fransız bisikletçi Maurice Brocco aynı yıl yarışı kazanmak için mücadele etmemeyi tercih etti, bunun yerine en çok ödeme yapan bisikletçinin hizmetkarı olmayı istiyordu.
Birbirleriyle birlikte çalışan bisikletçiler fikrini yeniden gözden geçiren Desgrange, (Her Temmuz Sky takımının uyguladığı taktikler Desgrange’yi mezarında ters çevirebilir) Borocco’yu ‘değmez bir hizmetçiden daha fazlası değil’ şeklinde sınıflandırdı.
Domestikler genellikle liderlerinin kazancından bir pay alırlar, Yol Dünya Şampiyonası ya da Olimpik Yol Yarışı da olsa, bundan asla daha fazlası olmaz; ancak resmi ödül eksikliği hala bir tartışma konusu.
Genellikle lideri 250+ kilometre boyunca rüzgardan koruyan bir grup takım arkadaşı olmasına rağmen sadece bir bisikletçi, gökkuşağı mayo ya da altın madalya ile ödüllendirilir. Tıpkı kürekte, kazanan kürek ekibinin sadece tek bir üyesinin madalya aldığı gibi; çünkü bitiş çizgisini geçen ilk kişi odur.
Wegellius kitabında 2004 Olimpik yol yarışındaki yardımcı rolünü referans vererek, bu paradoksu işaret etmiştir. “Atina’da her şey benim için iyi ve güzeldi. Kendi yarışımı koşmak ve bir madalya kazanmak yerine ülke onuru için Roger Hammond’ın olimpik madalya kazanmasına yardım ettim. Ancak yarış bittikten sonra Roger finansal ve şahsi olarak Olimpiyat madalyasının değerinden kazanç sağlayacak tek kişi olacaktı.”
2005 Madrid’teki Dünya Şampiyonası’nda Wegelius’un İtalyanlardan 2.500 Euro rüşvet almasında ve takım kararlarına karşı gelmesinde kısmen payı olan bu çelişkidir. Bu, yaşam boyu İngiliz takımından men edilmesine neden olan bir hareketti. “Tüm kariyerim boyunca lanet olası bir şekilde mantıklı davrandım. Sonrasında sadece bir gün mantıklı değildim” şeklinde ifade ediyor Wegelius.
Diğer domestikler kariyerleri için daha fazla şey feda ettiler. Efsaneye göre 1947 Tour’u boyunca Yellow Jersey Companion To The Tour de France adlı kitabında tarihçi Les Woodland’a göre 21 yaşındaki Apo Lazarides, takım lideri Rene Vietto’nun emirleri doğrultusunda kesilmiş bir ayak parmağına sahipti. Çünkü Vietto’nun kendisinin ayak parmaklarından biri eski bir yara sonucu, yarışın dinlenme gününde kesilmişti. Vietto o günü ‘Dağlarda daha hafif olacağım’ şeklinde dile getirmişti.
Vietto, Paris’e kadar gelemedi. Ancak dokuz ayak parmağı ile onun sadık hizmetçisi Lazarides, 10’uncu olarak genel klasmanı bitirdi. Ve tartışmasız bu, onu tarihin ilk süper-domestiği yaptı.
