BİSİKLET VE PANDEMİ DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ

Yazı UZM. SPOR PSİKOLOĞU ÖMER ATEŞ

Covid-19 salgını, dünyanın dört bir yanına hızla yaygılarak insanlığın kaotik bir sürece girmesine neden oldu. Dünya genelinde vaka sayıları milyonları, can kayıpları ise yüzbinleri buldu.  Maalesef şu günlerde salgın etkisini halen sürdürmeye devam etmektedir. 

20.yüzyıldan bu yana görülen en büyük salgın olan Covid-19 salgını, fiziksel sağlığın yanı sıra milyarlarca insan üzerinde psikolojik ve duygusal olarak olumsuz etkiler de yarattı ve yaratmaya devam etmektedir. 

Yapılan birçok araştırma bu süreçte kaygı ve depresyon oranlarının gözle görülür bir şekilde arttığını göstermektedir. Eve kapanan birçok kişiyi gelecek kaygısı sarmakla birlikte oluşan maddi ve manevi kayıplar, hem depresyona hem de kaygıya yol açmaya devam etmektedir.

Bu salgın süreci sporcular üzerinde de olumsuz etkilerini göstermeye devam etmektedir. Sporcular için bu durum diğer insanlara nazaran biraz daha farklı boyutlarda gelişmektedir. Antrenman ve müsabakalarda yüksek derecede enerji harcayan, saatlerce antrenman yapan ve heyecanı en üst düzeyde yaşayan sporcular için eve kapanmak kendileri üzerinde psikolojik, duygusal ve maddi yıpranmaya sebep olmuştur. Sporcuların bu süreci daha iyi geçirebilmeleri için bir takım spor psikolojisi yöntem ve tekniklerine değineceğim.

Özellikle bisiklet ve triatlon gibi branşlarda, çok yüksek tempoda çalışma yapan sporcular için bu süreci en hafif hasarla atlatmak ve geleceğe daha iyi hazırlanmak için sistematik bir çalışma programına ihtiyaçlarının olduğunu düşünmekteyim. 

Fiziksel antrenmanlar ve beslenme, fiziksel uygunluk ve form durumunun devamı açısından çok önemlidir. Sporcuların bu süreçte de kendi branşlarına uygun antrenman ve diyet programlarına harfiyen uymaları gerekmektedir. 

Bu süreçte sadece fiziksel çalışmalar ve beslenmenin yeterli olmayacağı aşikârdır. Psikolojik ve duygusal süreç iyi yönetilmezse sporcuların fiziksel antrenmanları ve diyet programlarını düzenli yapmasını bekleyemeyiz. Psikolojik ve duygusal dayanıklılık sporcuların geleceğe hazırlanmaları konusunda da elzem noktalardan biridir.

Psikolojik dayanıklılığı arttırmanın ilk adımı bu süreci kabullenmektir. İnsanlar yaşadıkları ani kayıpları, ölüm, mal-mülk ve iş kayıplarını kabullenmezlerse travma oluşmaktadır. Travmaya girmemenin veya çıkmanın birincil adımı bunu olduğu gibi kabul etmektir. 

Eğer sporcular bu süreci kabullenirse travma azalacaktır. Eğer bu süreç kabullenilmezse kaygı, stres ve depresyon gibi olumsuz duygular sporcuların yarım kalan sezonlarını ve kariyerlerini olumsuz yönde etkileyecektir.

Daha sonra yapılması gereken şey ise etki alanlarına odaklanmaktır. Başarılı sporcuların, iş ve bilim insanlarının en büyük özellikleri kontrol edebilecekleri şeylere yani etki alanlarına odaklanmalarıdır. Etki alanını oluşturan unsurlar, düşüncelerimiz, duygularımız ve davranışlarımızdır. Bu süreçte sporcular olumlu düşüncelere ve duygulara yoğunlaşabilirlerse geleceğe dönük daha iyi bir hazırlık dönemi geçireceklerdir. 

Pandemi sürecinde alınan tüm kararlar ve uygulamalar bizim ilgi alanımızdadır. Bizim yapmamız gereken bunlara uymaktır. Bu dönemde sporcu “performansım düşecek ve eskisi gibi olamayacağım” diye düşünmek yerine “bu süreçte herkes evinde ve bunu en iyi değerlendiren daha başarılı olacak ve ben de bu dönemi herkesten daha iyi değerlendirerek daha başarılı olacağım” diye düşünmesi daha iyi olacaktır. 

Sporcular için bu dönemde de muhakkak günlük ve haftalık rutinler devreye sokulmalıdır. Bu rutinler sporcuların yeme, içme, dinlenme, fiziksel, psikolojik, tekniksel ve taktiksel antrenmanlarının yanında diğer günlük aktivitelerini kapsamalıdır. 

Rutinler, sporcuların motivasyon ve konsantrasyonlarını artırmakla kalmayıp kendilerine sistematik çalıştıkları hissiyatını vereceği için özgüvenlerini arttıracaktır. Ayrıca bu dönemde daha önce yapmak isteyip yapamadıkları şeyleri yapabilirlerse kendilerini daha iyi hissedeceklerdir. 

Hobiler edinmek, kitap okumak, motive olmak için spor ve spor psikolojisi içerikli filmler seyretmeleri kendilerini daha fazla geliştirecektir. Öte yandan tüm sporcuların günlerini programlamaları, hem zamanı daha verimli kullanmalarını hem de daha sistematik olmalarını sağlayacaktır. 

Gerçek bir hayat hikayesinden uyarlanan Rush filminde efsane pilot Niki Lauda çok ciddi bir kaza geçirir ve sonrasında yüzünde ve vücudunda yanıklar oluşur. Kendisi hastanede tedavi olurken rakibi İngiliz Formula 1 Pilotu James Hunt, yarışmalarda puanları toplamaktadır. 

Tedavinin en zor kısmı ise ciğerlerden su çekilmek için yapılan vakum işlemidir. Rakibinin puanlarını toplamasına içerleyen Lauda, bu sürece zor da olsa dayanmış ve 40 gün sonra yarışlara zorla olsa da kask giyerek geri dönüp başarılı performanslar gösterip üstüne bir de şampiyonluklar kazanmıştır. 

Bu örnekten yola çıkarak sporcuların Covid-19 sürecini aşırı derecede olumsuz görmemesi gerektiğini düşünüyorum. Sonuçta bu süreç herkes için aynı koşulları oluşturmaktadır. Bu süreç birçok kişiyi ve sporcuyu psikolojik olarak olumsuz olarak etkileyecek olmakla birlikte gelecekte kendilerini daha da güçlendirecek bir süreçtir de esasen. Nietsche’nin dediği gibi ‘’Bizi öldürmeyen şey bizi güçlendirir’’. Bu süreç sonrasında sporcuların ve insanların daha basit şeylerden mutlu olacaklarını düşünmekteyim. 

Bu dönemde sporcuların yapmaları gereken en önemli şeylerden bir tanesi de zihinde canlandırma tekniğini kullanmalarıdır. Çalıştığım bütün sporculara uygulattığım bu tekniğin birçok faydası yapılan yüzlerce bilimsel çalışma sonucunda ispatlanmıştır. 

Bu yöntem, sporcuların motivasyonunu, özgüvenini, konsantrasyonunu arttırmaktadır. Duygu kontrolünü, yeni becerilerin öğrenilmesini, refleks ve reaksiyonlarını geliştirmelerini sağlayarak hata oranını azaltır. 

Elit sporcuların hemen hepsi bu tekniği etkin bir şekilde kullanmaktadırlar. Bu tekniğin doğru yapılması için aşağıda belirtilen kriterlerin uygulanması gerekmektedir;

Önce burnumuzdan 3 saniye derin bir nefes alıp 2 saniye tuttuktan sonra ağzınızdan 4 saniyede verin. Havanın diyaframa gitmesini sağlayın. Nefes alış, tutuş ve veriş süresi daha uzun da olabilir. 

Duyularınızı kullanmaya odaklanın. Görsel, işitsel, dokunsal, kokusal, duygular hissetmeye çalışın. Mesela; bir bisiklet yarışçısının yokuş yukarı bisiklet sürerken pedal çevirişi, bacak kaslarının yanması, rüzgârı hissetmesi, o sırada duyabileceği sesleri ve parkuru görmesi gibi şeyleri zihninizde canlandırın. Ayrıca yarışma anında yaşadığınız duyguları hissetmeye çalışın.

Zihinde canlandırma tamamen olumlu olmalıdır. Birçok sporcu, çoğunlukla yaptığı hataları zihninde canlandırır ve bu da ileride hata yapma oranını arttırmaktadır. Hata yapsa bile o kısmı düzelterek zihinde canlandırması gerekmektedir. 

Özellikle sporcular başarılı olduklarını zihinlerinde yaşamalıdırlar. Bisikletçiler ve triatloncuların, kendilerine özgü olan özellikleri, zihinde canlandırma çalışmalarına katmaları gerekmektedir. Örneğin triatloncular, yüzerken suyun serinliğini ve kokusunu, kulaçlarını hissetmeleri, koşarken ve bisiklete binerken yarışmalarda yaşadıkları atmosferi zihinlerinde canlandırmaları gerekmektedir. 

Aynı şey bisiklet sporcuları için de geçerlidir. Günde 30 dakika kadar yapılacak zihinsel antrenman, sporcuların kas hafızalarının ve reflekslerinin aşırı derecede zayıflamasının önüne geçecektir.

Ayrıca sporcuların hedef koyma çalışmaları motivasyonlarının artmasını sağlayacaktır. Hedef koyma, geleceğe yönelik bir çalışma olmakla birlikte o hedefe ulaşmak adına bulunduğumuz anı, daha iyi değerlendirmemizi de sağlar. 

Antrenman hedeflerini, öncelikle günlük ve haftalık hedefler gibi kısa vadeli koyup sonrasında bu hedefleri, orta ve uzun vadeli hedeflere çevirebiliriz. 

Son olarak bu süreç, geçici olmakla birlikte hemen hemen herkes için aynı koşulları yaratmıştır. Pandemi sürecini psikolojik ve duygusal anlamda daha iyi yöneten sporcuların gelecekte performansları kuşkusuz çok daha iyi olacaktır. Sadece biraz daha sabırlı olmak gerektiğini düşünüyorum.

Uzmanımız, bu süreçte izleyebileceğiniz birkaç film önerisini paylaşıyor                                                                          

Flying Scots Man, Breaking Away, Chasing Legend, American Flyers (Daha fazla film önerisi için tıklayın.)

Uzmanımız, Spor Psikoloğu ve Life Kinetik Antrenörü Ömer Ateş, Türkiye Futbol Federasyonu, Türkiye Yüzme Federasyonu, Türkiye Basketbol Federasyonu, Türkiye Tenis Federasyonu ile Akut Kayak Takımı, Beşiktaş, Çaykur Rizespor ve TED takımlarının psikolojik danışmanlığını yapmaktadır.