JANTLARIN YENİDEN İCADI

Yazı SAM CHALLIS Fotoğraf TAPESTRY

Yüzyıllardır jant frenler hizmette kusur etmedi, fakat görünen o ki yolun sonuna gelindi. Diğer tüm ulaşım biçimlerinin lastik izlerini takip eden yol bisikletleri, disk fren teknolojisini bünyesine adapte etti. Campagnolo’nun İletişim Direktörü Lorenzo Taxis’in dediğine göre, “disk frenler bisiklet tarihinin gördüğü en büyük kazan-kazan durumlarından” bir tanesi. Üreticiler neredeyse ürünlerinin her bir parçasını yeniden geliştirirken, müşteriler ise daha iyi performans elde ediyor.

Kumpastan disk frene geçişe uyum sağlanabilmesi, bisikletin bir dizi farklı alanında bariz değişiklikler gerektiriyordu. Tartışmasız şekilde hiçbir bileşen, bu durumdan jantlardan daha fazla etkilenmedi.

Tasarımda rötuşlar değil, köklü değişimler gerekiyordu ve son birkaç yıldır markalar pazarın yeni yönüne hala ayak uydurmaya çalışıyorlar.

Buna karşın; her kaos beraberinde fırsatları getirir. Belirsizlik bulutu dağıldıkça, Ar-Ge ekipleri jant fren jant tasarımının zincirlerinden kurtuldular. Hala yuvarlak olabilirler ancak disk frenli jantlar, kendinden öncekilerden oldukça farklı birer makine.

Dışarıdan 

Jant kasnağı en dramatik değişimlerin yaşandığı alan. Yine de ilk zamanlarda bazı markaların piyasaya disk fren uyumlu jant seti sürebilmek adına jant kasnaklarının köşelerini düzleştirdiği görüldü.

Enve Yardımcı Ürün Müdürü Jake Pantone, “Bazı üreticiler basitçe mevcut jantlarını farklı kullanıma uygun hale getirdi” diyor. “Jantı bir disk fren göbeğine bağladılar ve etiketleri fren yüzeyini gizlemek maksadıyla yukarıya kaydırdılar.”

Pantone’a göre, bunu yapmak, disk frene geçişin sağladığı her türlü fırsatın geri tepilmesiydi: “Fren yüzeyi jant ve disk fren arasındaki en büyük farklılık” diyor Jake. “Jant frenin, fren yüzeyinin yalnızca hafif ve sert olması yetmezdi, düz de olmalıydı ve sıcaklıkla baş edebilmeliydi. Bu fren yüzeyi tasarımını geliştirmemiz sekiz yıl sürdü. Disk frenlerin çıkışı ve jant frenlerin modasının geçmeye başlaması tam zamanında gerçekleşti diyebilirim.”

Disk frenin fren yüzeyleri, bu tip özelliklere gereksinim duymaz. Bunun anlamı, daha hafif olabildikleridir.

“Önceden jant frenin sürtünmeden kaynaklı açığa çıkardığı ısıyı düşürmek için sıcaklığa dayanıklı reçineler, karbon fiber ve soğutucu olarak ekstra malzemeler kullanmamız gerekirdi” diyor Pantone. “Disk fren bunların hepsini ortadan kaldırdı, bu sayede her bir jant 40g’a kadar hafifledi.”

Büyük bir miktar gibi görünmese de genel ağırlıkta %10’luk bir azalmaya denk geliyor ve bu çaptaki hafiflik, her yönüyle elden geçirilmiş modern bisiklet tasarımı dünyasında ciddi bir gelişimdir.

Dahası, disk frenler dönen kütlenin yükünün azalmasına da olanak tanıdı. “Janttaki ağırlık, bisikletin farklı bir alanında meydana gelen eşdeğer hafiflikten daha fazla hissedilir” diyor, Zipp’in Global Ürün Müdürü Bastien Donze. “Hafif bir jant, tekerin eylemsizlik momentumunu azaltır. Bunun anlamı, bisiklet daha atik ve canlı hissettirir.”

Bir diğer kısıtlama ise lastik genişliğiydi. “Fren pabucu açıklığı, jant fren jantlarının 27mm genişlik ile sınırlandırılması anlamına geliyordu” diyor, Hunt’ın Mühendis ve Ürün Müdürü Luise Grappone. “Tasarıma her zaman aklınızdaki bu sınırlamalarla başlamanız gerekirdi. Disk frende ise böylesi kısıtlamalar yok. İstediğimiz her şekille oynayabiliriz ve bunun için endişe duymamız gerekmez.”

Doğal olarak, herhangi bir boşluk sınırı olmaksızın yapılan daha hafif tasarımlar karşılığını geniş lastik açıklığıyla buldu. Üç yıl önce 17mm modern iç jant genişliği olarak görülürdü. Şimdi ise 19 tutucu kabul edilirken, en uç tasarımlar 25mm – neredeyse geleneksel jant fren tasarımının boyutlarının genişliği – dış genişlikler ise 35mm’e kadar yükseldi.

Grappone genişlemenin ardında lastiklerin olduğunu öne sürüyor. “Vücut bulguları geniş lastiklerin – 28mm ya da 30mm – performans açısından daha iyi olduğunu ortaya koyuyor” diyor Luise. “Daha az sürtünme direnci ve daha fazla konfor yaratması amacıyla lastikler daha düşük basınçla kullanılabilir, ancak jant frenler boşluk sorunu nedeniyle buna olanak vermemekteydi.

Donze aynı görüşte: “Geçen yıl Canyon-Sram tüm Bahar Klasikleri’ni 55psi hava basılan, 30mm tubeless lastikli modelimiz 303 Firecrest Disk jant seti ile koştu. Geri dönüşler harikaydı. Jantlara bayıldılar.”

Bu ebattaki lastiğin düzgün şekilde çalışabilmesi için jant genişliğinin de yeteri oranda olması, dolayısıyla jant genişliğinin artması gerektiğini not etmekte fayda var. Alışılageldik 17mm kasnak genişliği, bir lastiğin yanak çentiğini bir araya getirerek ampule benzer bir jant/lastik kesiti oluşturacaktır. 

“Bulgular, geniş lastiklerin performans açısından daha iyi olduğunu ortaya koyuyor”

Ayakları kapalı biriyle açık birinin dengesini bozmanız için gereken efor farkını bir hayal edin. Bir jantın kasnak genişliği ne kadar genişse, o kadar stabildir, lastiğin yanakları ve sürüş özellikleri de o kadar iyidir. Enve, 25mm kasnak genişliği üzerinde 28mm lastik kullanılan 4.5 AR jant setinin, aynı lastik ama 19mm kasnak genişliğine sahip 4.5 SES’e kıyasla 8 watt’a kadar fayda sağladığını kaydettiğini belirtiyor.

Şişman ama hızlı

Geleneksel düşünceler karşısında markalar, daha geniş bir ön alana sahip olmasına rağmen, daha geniş jantların, daha dar lastiklere oranla aerodinamik anlamda daha verimli olabileceğini keşfetti.

“Bisikletin ön alanı, 0 yaw koşulunda [kafa rüzgarı] her zaman en önemli unsur olacaktır” diyor Pantone. “Ancak yaw açısı genişlediğinde, geniş jantlar daha büyük avantaja sahiptir. Hava bir lastiğin yarıçapından daha yumuşak geçer ki bu da jant üzerindeki hava akışını düzenler.”

Bu etki markaları derin olmayan, geniş kasnaklı jantların, yüksek profilli ama daha dar jant setleriyle aynı aerodinamik verimliliğe sahip olduğunu düşünmeye itti, yanal rüzgarlardaki kontrol hakimiyetinden bahsetmiyoruz bile. Bu noktadan hareketle, jantların gelecekte genel olarak daha düşük profil olacağı öngörüsünde bulunabilir miyiz? Grappone bunun mantıksız olmadığını düşünüyor.

“Muhtemelen öyle olacak” diyor Luise. “45-48mm derinliğindeki daha geniş jantların, daha dar 60mm jantlara benzer sürtünme verimliliğine ulaştığı bir gerçek. Bu yüksek profil jantlar kötü demek değil, yine de artan genişliğin artıları, yüksek profil jantları daha da aero yapabilir.”

DT Swiss’in Ürün Müdürü Stefan Riehle, 60mm ve üstü jant setlerinin yakın zamanda işlevini kaybetmeyeceği görüşünde: “Jant genişliği hala kullanım amacına bağlıdır. Daha yüksek jant profili amaç hız olduğunda halen daha iyidir, mesela zamana karşılarda.”

Az daha iyidir

Tarihsel olarak, yol bisikletinde kendine yer edinmekte zorlanmasına rağmen, jant sektöründeki gelişmeler, tubeless lastiklerin daha önce hiç olmadığı kadar güçlendiği anlamı taşıyor. 

“Geniş lastiklerde kullanılan düşük hava basıncı, iç lastiğin patlama riskini artırmak demektir” diyor Riehle. DT Swiss birkaç yıldır tubeless lastiklerin ateşli bir savunucusu ve tüm jant setleri tubeless kullanıma uygun geliyor. 

“Bu, disk frenlerle tarihe karışan bir başka sorun” diyor Pantone. “Tubeless çok sıkı boyutsal toleranslar gerektirir. Frenaja maruz kalan ve ısınan jantlar bu toleransı değiştirir ve teknolojinin güvenliğini azaltır. Artık tubeless söz konusu olduğunda, bu bir mesele olmaktan çıktı.”

Markalar, tubeless uyumlu jantlarını sıkı toleranslara göre tasarlamak zorunda

Buna rağmen Grappone, insanları tubeless kullanmaya ikna etmenin zor olabileceği görüşünde: “Kısa zaman önce sponsoru olduğumuz bir pro takımla bir araya geldik. Son teknolojilerin yakın takipçisi olması gereken mekanikerin bile tubeless konusunda soru işaretleri vardı: Performansı nasıl, kurulumu kolay mı, yarışın ortasında lastik patlarsa ne yapacağız. Bizim için esas zorluk insanları eğitmek, ancak en son jantlar teknolojinin avantajları konusunda piyasaya güçlü bir mesaj gönderiyor. Kullanımının yaygın hale gelmesinin uzun süreceğini sanmıyorum.”

Tubeless lastiklerin bir jant içerisine mükemmel oturuyor olması ve bu sayede hava geçirmez bir sızdırmazlık sağlaması için markalar, tubeless uyumlu jantlarını sıkı toleranslara göre tasarlamak zorunda. Ve birçoğu buna ulaşmanın yolunun tırnaksız bir tasarım kullanmaktan geçtiğini keşfetti. 

“Üretici penceresinden kesinlikle daha iyi” diyor Grappone. “Üretici bakış açısından, böylesi bir tırnak yapımı kabustu. Tırnaksız jant ayrıca daha serttir, ancak güvenlikle ilgili sorunlar nedeniyle bunu, henüz jant setlerimizin çoğunda ön plana çıkarmıyoruz.”

Sorun, yüksek basınçlarda lastik güvenliğini etkileyebilecek, farklı jant ve lastikler arasındaki uyumsuzluktan ortaya çıkıyor. Birçok marka – Enve, Zipp ve DT Swiss dahil – artık, test ettikleri ve jant setleriyle güvenli bir şekilde eşleşen kendi onaylı ve uyumlu lastiklerini geliştiriyor.

“ETRTO ve ISO standartlarına göre tasarım yapabilirsiniz” Grappone ekliyor, “Bu sayede jant güvenli olabilir, ancak bir lastiğin janttan ayrılmasıyla ilgili bir sorun oluşursa, suçlanan her zaman ilk önce lastik üretici değil, jant üreticisi olur. Bu yüzden şu anda bu riskten kaçınmak istiyoruz.”

Yine de başka alanlarda teknoloji daha olumlu karşılanıyor. “Bazı şeyleri hayata geçirmenin doğru yolu” diyor Pantone. “Hala tırnaklı jantlar yapıyoruz, ancak karbona şekil verildikten ve geri dönüştürüldükten sonra çıkarılması gereken yumuşak kalıplar kullanılması gerekiyor. Tırnak olmaksızın jantları daha dayanıklı ve hafif üretebiliriz. Ayrıca üretim aşaması daha tekrarlanabilir olur, çünkü üretimde kullanılan ve doğru sonuç veren sert metal araçlar sayesinde son tüketiciye güvenilir bir tubeless kurulum sunabiliriz. 

Meselenin özü

Modern jantlar büyük ilgi görüyor olabilir, ancak jantın başka bir parçasında meydana gelen değişim sanıldığı kadar kolay olmadı. Göbeğe bağlı jant teli sayısı arttı ve fren torkuna karşı mukavemet gösterebilmesi için desenleri değişti. Disk fren ön tekerleğinde radyal örgü kullanılamaz, çapraz geçiş zorunludur. 

Göbekler de itinayla kuvvetlendirildi, ancak o zamanlardan bugüne iyice rafine edilen disk fren göbekleri, ağırlık olarak jant fren göbeklerine yaklaştı. Bunun anlamı, ilk zamanlar yaygın olan disk fren jant setlerinin ağır olduğu görüşünün çürüdüğü. Riehle, DT Swiss’in ARC jant ve disk fren jant modelleri arasındaki ağırlık farkının 25g’a kadar düştüğünü belirtiyor.

Göbekler itinayla kuvvetlendirildi, ancak iyice rafine edilen disk fren göbekleri, ağırlık olarak jant göbeklere yaklaştı 

Bununla birlikte, gelişim çizgisi bu alt bileşenler için çok daha düşük bir eğri seyrediyor. Pantone, Enve’nin kaynaklarının göbek gelişimine harcanmasından elde edilebilecek geri kazanımları hesapladıklarını ancak buna değer bir kapsamın olmadığını söylüyor. Örneğin; karbon disk fren göbeklerinin yaygın hale gelme olasılığı düşük.

“Gidon boğazında oldu gibi, bir göbeğe etki eden kuvvetler karmaşıktır. Karbonun çok büyük olmasının gerekmesi nedeniyle alüminyum daha mantıklıdır” diyor Grappone. 

Jantlar konusunda gelecekte bir dizi yenilik görmemiz muhtemel, fakat esas büyük değişimler çoktan yaşandı. Yine de bu kötü bir durum olarak görülmeyebilir. Konuştuğumuz tüm uzmanlar jant tasarımında hafiflik, aerodinamizm ve konfor anlamında daha önce ayak basılmamış karalara çıkıldığı görüşünde.

Jantlar çoğu zaman bir bisikletçinin bisikletine yapabileceği en işlevsel güncelleme olarak gösterilir. Görünüşe göre bu tavsiye, daha önce hiç bu kadar doğru olmamıştı.

Zipp 454 NSW DİSK

454 NWS Disk, jant setleri ekstrem boyutlarda genişlemeden önce piyasaya sürüldü. Profil tasarım 454 NSW, stabiliteyi ve hızı artırmak üzere tasarlandı. “Testere Dişi” olarak adlandırılan değişken derinlikli jant, aerodinamikliği ve bisiklet kontrolünü de etkileyen basınç artışından önce, daha fazla sayıda ufak girdaplar yaratarak, hava akışını sağlıyor. Merak etmeyin, biz de anlamadık, ancak Zipp’e göre bu, bisikletçinin daha uzun süre aerodinamik bir sürüş pozisyonunda kalmasını sağlıyor.

Ağırlık: 1,615g

Derinlik: 53mm-58mm

Genişlik: 17mm iç, 28mm dış

İletişim: zyrofisher.co.uk 

Bontrager 

AEPLUS PRO V3 

28mm-30mm tubeless yol lastikleriyle eşleşebilen Aeolus Pro V3, aynı zamanda gravel lastiklerini destekleyecek genişliğe sahip. Yarışmacı 1,551g ağırlığına rağmen, Bontrager, Aeolus’u piyasaya “istediğin yere git, istediğini yap” tasarımı olarak tanıtıyor. Marka, bu sağlamlığın rekabetçi bir ağırlıkta gelmesinde aslan payını OCLV Pro tek yönlü karbon liflerin özel tasarımına veriyor. Markanın binici ağırlık limiti olmadığı ve iki yıllık ücretsiz kaza değiştirme programı, jant setinin sağlamlığı ve çok yönlülüğü iddialarına güven kazandırıyor. 

Ağırlık: 1,551g

Derinlik: 37mm

Genişlik: 15mm iç, 32mm dış

İletişim: alatin.com.tr

3T DISCUS C45 JANTLAR

3T’nin baş tasarımcısı Gerard Vroomen, bu jant setinin 32mm genişliğinde, 45mm derinliğinde olduğunu belirtiyor. Ön jantta ödün verdiği aero performansı, arka tekerde telafi eden ‘NoseTail’ şekli sayesinde 60mm derinliğindeki geleneksel bir janttan performans olarak aşağı kalmıyor. Bu kadar da değil, jantların genişliği hava akşını bisikletlerin alt borusuna daha iyi iletiyor. Bu sayede sistem genel anlamda daha işlevsel çalışıyor. 

Derinlik: 45mm

Genişlik: 25mm iç, 32mm dış

İletişim: saddleback.co.uk

ENVE 3.4 AR DİSK

Enve’nin 3.4 AR’si yol jant setleri arasındaki en yüksek iç genişliğe sahip. 25mm iç jant genişliği, 28-32mm lastikler etrafında aerodinamik olarak optimize edilecek şekilde tasarlanmış. Jantlar tırnaksız yanak çentiği tasarıma sahip ki markanın belirttiğine göre bu, jant setinin daha hafif, daha dayanıklı ve eğer geleneksel tırnaklı jantlara kıyaslarsak daha titiz toleranslı olduğu anlamına geliyor.

Ağırlık: 1,436g

Derinlik: 39mm ön, 43mm arka

Genişlik: 25mm iç, 32mm dış

HUNT LIMITLESS 48 DİSK

Yaratıcı üretim süreçlerine şükürler olsun ki, Limitless 48, en ağırı olmadan, benzer derinlikte mevcut herhangi bir yol jant seti içerisinde en geniş dış genişliğe sahiptir. Jantların 35mm dış genişliği, üretim sırasında karbon fiberle birlikte kalıplanmış düşük yoğunluklu bir polimer kullanılarak oluşturulmuş. Polimer karbon fiberin ağırlığının yarısı kadar, bu sayede Hunt, jantı aşırı hacimli yapmadan 28mm’lik bir lastik için en verimli jant şeklinin yaratıldığını söylüyor.

Ağırlık: 1,638g

Derinlik: 48mm

Genişlik: 22.5mm iç, 35mm dış

İletişim: huntbikewheels.com

DT SWISS GRC 1400 650B

Bu jantlar 700c ve 650b varyasyonlarıyla geliyor. Yani her ikisi de geniş yol lastiklerinden dağ bisikletine kadar uyumlu tasarlanmış. 650b versiyonu, gravel sürüşlerinde aerodinamiği ciddiye aldığı için dikkat çekici. Diğer markalar, lastiklerin jant üzerindeki hava akışını olumsuz etkilediğini öne sürüyor, ancak DT Swiss aero uzmanı Swiss Side ile çalıştı ve gravel lastikleri GRC’nin 42mm derin jantıyla eşleştirildiğinde sürüklenmede önemli düşüşler sağlanabileceğini keşfetti.

Ağırlık: 1,545g

Derinlik: 42mm

Genişlik: 24mm iç, 32mm dış

İletişim: accellbisiklet.com.tr

Bir bisikletçinin yapabileceği en verimli ikinci gelişim olan Sam Challis, Cyclist’in teknik editörüdür.    

Bu yazı, daha önce Cyclist Türkiye Mayıs 2020 sayısında yayınlanmıştır.