YA GENİŞ YA DA HİÇ

 Yazı Stu Bowers Fotoğraf Danny Bird

Yol bisikleti sevdalıları saçlarını başlarını yoluyor. İlk önce elektronik viteslerin gelişi, ardından disk frenler ve şimdi de 23mm lastikler tarihe karışmak üzere. Yeni lastik genişliği trendi düşük basınç ve daha geniş lastiklere doğru kaymakta. 

Bu durum genel görüşe de aykırı. Daha sert, dar lastiklerin hızlı yuvarlanacağı ve daha aerodinamik olduğu düşünülür; ancak son kanıtlar bunun aksini gösteriyor. Dahası, Cyclist Türkiye’ye konuşan uzmanlar, lastikler üzerindeki yeni yaklaşımın, on yıllar içerisinde yol bisikleti performansına en büyük etkiyi yaptığını belirtiyor.

Sistematik yaklaşım 

Şimdi, yeni lastik satın almadan önce bir düşünün. Tek başına geniş lastikler sizi daha hızlı yapmaz. Durum böyle çünkü bisikletler izole çalışmaz, tekerlek sisteminin bir parçası olarak algılanmalıdır.

Bir kez monte edildiğinde ve şişirildiğinde bir lastiğin şekli, hem bireysel olarak hem de tekerlek sisteminin bir parçası olarak performansta en kritik faktördür. Bu nedenle, jantın boyutları (en önemlisi iç genişliği) lastik performansını optimize etmede çok önemlidir. Şaşırtıcı şekilde bunun anlamı, geniş lastiklerin kazanımlarından yararlanmanın önünü açanların, lastik üreticileri değil, jant seti üreticileri olduğudur.

“Eğer geniş lastik dar kasnaklı bir janta takılırsa, bunun performans üzerine büyük oranda negatif etkisi olur” diyor, Amerikalı üretici Zipp’in jant seti ürün müdürü Bastien Donzé. “Tabanda sıkışan lastik, ampul şekli
[99. syf’daki kutuya bakın] oluşturur. Bu sebeple lastik tam desteklenmez, sola ve sağa hareket ettiğinden dengesiz hissettirir. Özellikle basınç da azalırsa, viraj sırasında lastik köşelere yaslandıkça kıvrak bir his verebilir, bu da sürücüyü tedirgin eder. Geniş bir lastiği dar bir janta sıkıştırmak da içindeki hava hacminin artması olasılığı nedeniyle performansı en üst düzeye çıkarmaz.

“Açıkça görülüyor ki geniş lastikler, aslında aynı hava basıncında daha az sürtünmeye neden oluyor”

“Geniş [kasnak] jant profilindeki lastik yanak çentiklerinin birbirine daha iyi oturmasını sağlar. Bu da ideal olarak yan duvarları ters bir U gibi daha dik hale getirir. Buna bağlı olarak, lastik içindeki hava hacmi derhal artar ve lastiğe daha fazla yapısal stabilite kazandırır, bu da kıvrılma hissini ve düşük basınçlarda bile patlak olasılığını azaltır. Dahası, mantığın aksine, daha geniş lastik şeklinin, özellikle çapraz rüzgarlardaki denge göz önüne alındığında, genel olarak teker aerodinamiğini geliştirebileceğini keşfettik.”

Daha aerodinamik teker daha hızlı tekerdir. Fakat geniş lastiğin hızı artırabileceği başka yöntemler de var. Hunt Jantları’nın kurucu ortağı Peter Marchment üç noktanın altını çiziyor.

“İlki sürtünme – birçok insanın yuvarlanma direnci sandığı şey. İkincisi bisikletin zıplamasına ve sağa sola hareket etmesine neden olan yer yüzeyi. Üçüncüsü ise sürücü tarafından harcanan enerji, yol şoklarını ve titreşimi emmek için sürücünün çalıştırması gereken fiziksel kaslar.” 

“Yuvarlanma direnci testleri, daha geniş lastiklerin aslında eşit basınçta ince olanlara göre daha düşük sürtünmeye sahip olduklarını gösteriyor” Marchment ekliyor. “Bunun nedeni, geniş bir lastiğin yer ile teması daha geniş veya daha yuvarlak olan ince lastiğe kıyasla daha kısa ve geniş olmasıdır. Bu tip lastik yuvarlandıkça, lastik karkasını genel olarak daha az deformasyona uğrar [p108’deki kutuya bakın] ve daha az deformasyon daha az boşa giden enerji demektir. Başka bir deyişle daha az yuvarlanma direnci.

“Daha yüksek basıncın lastik deformasyonunu etkili bir şekilde azalttığı ve dolayısıyla enerji kaybını minimize ettiği doğru, ancak gerçek faydasını ancak velodrom gibi pürüzsüz bir yüzeydeyseniz görürsünüz” diyor Marchment. “Yüzey en ufak bir pürüzlülüğe sahip olur olmaz, yüksek bir lastik basıncı, lastiği yukarı aşağı, sağa sola doğru saptırır ki bunların hepsi de ivme kazandıran çok fazla sayıda istenmeyen harekete dönüşür. Bu da şu ana kadar bahsettiğimiz ivmeyi götürür.”

‘Sürücü ve bisiklet sistemi gerçek yollarda neredeyse binlerce minik çukurdan geçiyor. Düşük hava basıncıyla kombinlenen geniş bir lastiğin yoğun hava hacmi, lastiğin bu çukurları sönümlemesine yardımcı olur, böylece yoldaki deformasyon tekerleklere, bisiklete ve nihayetinde sürücüye geçmez. Bu etki, yol yüzeyi ne olursa olsun, yoldan kaynaklı titreşimi azaltır ve haliyle kinetik enerji kaybını aşağı çeker.”

“Jant setinden gelen doğru takviyeyle, lastikler süspansiyon sistemi gibi iş görebilir”

Teoride kulağa hoş geliyor, ancak somut bir kanıt var mı? Sorunun yanıtı için Cyclist Türkiye, Finlandiya’da bağımsız bir test laboratuvarı olan Wheel Energy ile temasa geçti.

“Testlerimiz açık şekilde gösteriyor ki dar lastik ve yüksek hava basıncı daha az sürtünme direnci sağlamıyor” diyor, Wheel Energy müdürü Petri Hankiola. “75kg’lık bir bisikletçi için, lastiklere arkada yaklaşık 40kg ve önde 35kg yük biner. Bu örnekte, 28mm’lik bir lastik için en uygun hava basıncının arkada 79-84psi ve önde 75-79psi aralığında olduğunu gördük.”

“Ayrıca 28mm tubeless lastik en hızlı [sürtünme direnci açısından] kurulum. 40kmh’de yüksek kaliteli lateks iç lastik 28mm tubeless’dan yaklaşık 2watt daha yavaştır. Ve 32mm’lik bir lastik, eşdeğeri 28mm’lik bir lastikten 2 watt daha yavaştır. Yuvarlanma direnci açısından karşılaştırarak, 95-100psi’da 25mm’lik bir tubeless lastik 72-80psi 30mm’lik bir tubeless lastikle aynıdır.”

Veriler açıkça gösteriyor ki sürtünme direncini karşılaştırsak sürtünme direnci arasındaki fark çok ufak, ancak bu, büyük resmi görmemize neden olmamalı. Hankiola’nın son ifadesi daha geniş bir lastik tartışmasını aralıyor – aynı yuvarlanma direnci için daha düşük basınçta daha büyük hacimli bir lastik kullanma fırsatı. İşlerin gerçekten ilginç olmaya başladığı bu yer, genel performans üzerinde tahminin ötesinde potansiyel olarak daha değerli ki bu da bizi Marchment’ın üçüncü noktasına getiriyor…

İleri gitmek

“Şu ana kadar konuştuklarımızın faydaları gerçek ve ispatlanabilir” diyor Marchment. “Ancak çok daha az anlaşılan üçüncü bir seviye var ve en büyük faydayı bu sağlayabilir. Konforun artırılması hakkındaki tartışmalarda sıklıkla azaltılan lastik basıncını duyarız ki bu da anlaşılır sebeplere dayanır. Ancak daha az göz önünde olan, ne kadar gerçek enerji tasarrufu sağladığı ve daha sonra tartışmasız performans üzerinde olabilecek etkisi.”

“Bisiklet sürüşleri boyunca vücuda yoldan iletilen titreşimi, kaslarımız sönümlemek için fiziksel bazı işlevlerde bulunmak zorundadır” ekliyor Marchment. “Ve bu pasif bir süreç değildir. Kasların titreşimlere reaksiyon gösterebilmesi için enerji yakması gerekir ve söz konusu bu enerji aslında sizin pedal çevirmek için kullanacağınız enerjidir.”

“Güç olan kaybın ölçümünün zor olması. Başlı başına bir power metre bize öykünün tamamını söylemekte yetersizdir. Aksine yalnızca krank aracılığıyla harcanan enerjiyi gösterebilir; kollarınızın, boynunuzun veya sırt kaslarınızın yaptığı işi değil. Amacımız, bir bisikletçinin vücudunun yaşadığı titreşimlerin frekansını ve genliğini analiz etmek için daha fazlasını yapmaya başlamak ve sonuç olarak ne kadar enerji kullanıldığını ölçmeye çalışmak.”

Zipp, daha iyi performans için bu hipoteze daha derinlemesine dalmaya hevesli markalardan biri. 

“Jant seti açısından, Zipp bir süredir hızı arttırmak için aerodinamiğe odaklandı” diyor Donzé. “Fakat şimdilerde sadece tek bir alana odaklanmaktan vazgeçtik. Jantların ve lastiklerin nasıl etkileşime girdiğini daha bütünsel bir yaklaşımla ele almak, hız alanında bize daha fazla fayda sağladı.”

“Ağırlık kadar aero da hala önemli bir unsur, ancak bunların tamamı diğer markalar tarafından da keşfedilmiş kazanımlar. Ancak, lastiğin nasıl performans gösterdiği hızın önemli bir bileşenidir ve değerli güç tasarruflarının kilidini açma potansiyeli olan bir alandır.”

Çukurlu kaymak asfalt 

“Kabullenmemiz gereken ilk şey kusursuz yüzeylerde sürmediğimiz” diyor Donzé. “Bence şu anda, 28mm’den daha ince bir lastik akıl karı değil. Jant şekillerinin evrimini araştırırken bulduğumuz bulgular gerçekten ilgi çekici. Çok ama çok daha düşük lastik basıncıyla sürmek, bisikleti hayal edebileceğimizden çok daha fazla hızlı hale getirmeye yardımcı oluyor.”

“Çok özel test protokollerini uygulamak için – bisiklet koşu bandı gibi – bir yol yaptık ancak birçok gerçek dünya koşullarını baz alarak testler de yaptık ve elde ettiğimiz sonuç verilerine inanamadık. En son üretim jantlarımızı kullanarak, 28mm’lik bir lastiği çok daha düşük basınçlarda – 55-65psi aralığına kadar [75kg’lık bir sürücüyle] – 90-100psi’ye kadar şişirilmiş 25mm’lik bir lastikle kıyasladığımızda, güç üzerinde derin bir etki gördük.”

“28-30mm her şeyden en yüksek verimi alma anlamında püf noktası gibi görünüyor”

“Bunu mümkün kılmakta jant seti de önemli. Jant setinden gelen doğru destekle lastikler bir süspansiyon sistemi gibi titreşimleri gerçekten filtreler. Yorgunluk hissinin azalması, sürücünün pedallara uyguladığı güç girişine daha fazla odaklanmasını sağlar. Bunun kazanımları ise şaşırtıcı şekilde yüksektir; bozuk yüzeylerde 40-50 watt arası.”

Bunlar fizyolojik performans açısından önemli miktarda antrenman gerektiren iyileştirmeler, ancak Donzé yine de şüpheci.

“Bisikletçilerin artık her alanda tasarruf edebileceği bir noktadayız. En son jant setimiz 28mm lastiklerle daha önce hiç olmadığı kadar hızlı; ek olarak, ayrıca konforu artırmada ve titreşim sönümlemede önemli bir artışla birlikte daha az yuvarlanma direnci olduğunu biliyoruz ve bu da önemli bir güç artışına yol açıyor. En yeni disk fren jantları daha hafif ki tekerin genel performansını arttıracak şekilde ağırlık tasarrufunun çoğu jantın kendinden kaynaklanıyor.”

Bu nedenle, avantajlar hakkında keşfettiğimiz her şey göz önüne alındığında ve jant boyutuyla ilgili birçok kısıtlamayı ortadan kaldıran disk frenlerle, neden daha geniş jantlar ve daha hacimli lastikler tercih etmeyelim? Cevabı için sözü tekrardan Marchment’e veriyoruz.

“Tabii ki daha geniş jantlar ve lastikler kullanmanın bazı dezavantajları var” diyor Marchment. “İlki, ağırlıkta artış, ayrıca genişleyen lastiklerin daha büyük ön alan sunması ve bu nedenle aero sürtünme artışı, yeni çözümleri tekrar gözden geçirmemiz gerektiğini gösteriyor.”

“Şu an için 28-30mm her şeyden en yüksek verimi alma anlamında püf noktası gibi görünüyor, ancak sonsuza dek bu durumun süreceğini söyleyemeyiz. Bir de şu açıdan bakalım: Yalnızca iki yıl önce, 25mm lastiğin 23mm’den daha fazla faydalı olup olmadığını tartışıyorduk ve halihazırda yol kat etmiş görünüyoruz.”

Görünüşe göre, sıska lastikleri ve yüksek hava basıncını sürgüne gönderme ve araştırmanın tek bir yola çıktığını kabul etme vakti: Ya geniş ya hiç. 

Stu Bowers, Cyclist’te editör olarak çalışıyor ve geniş bir çocuk olmakla itham edilmekten mutluluk duyuyor.